Ul. Hrabowskoho – Mała Wieża Maksymiliańska nr 4 ID: 41

Dwukondygnacyjna kazamatowa wieża artyleryjska, podpiwniczona, z płaskim tarasem zwieńczonym krenelażem z machikułami. Zbudowana na planie regularnego dziewięciokąta, z walcowatym trzonem ze schodami zabiegowymi w osi centralnej. Jako budulec wykorzystano czerwoną nietynkowaną cegłę. Zbudowana na Wzgórzu Pełczyńskim w 1854 r. przez nieznanego architekta. Podstawowe zadanie – obrona zachodniego skrzydła Cytadeli. Obecnie (2008 r.) w wieży będącej własnością prywatna prowadzone są prace restauracyjne.

Historia

1854 r.: Maksymilańską Wieżę nr 4 zaczęto budować ok. roku 1850. Architekt nieznany. Plany budowy zatwierdziła Centralna Komisja Budownictwa Obronnego w Wiedniu. Na budowę całego kompleksu przeznaczono 150 tys. złotych reńskich (Piniażko, s. 31). Zgodne z inskrypcją na kamieniu szczytowym portalu sąsiedniej, podobnej Wieży nr 3, budowę ukończono w 1854 r.

Od 1991 r. popada w zaniedbanie.

W 2002 r. wieża przekazana została pod zarząd prywatnego przedsiębiorstwa. Prowadzone są prace remontowe, których celem jest urządzenie w wieży restauracji.

Obecnie, stanem na 2008 r., wieża znajduje się w rękach prywatnych i ogrodzona jest parkanem. Prace budowlane zostały wstrzymane.

Architektura

Fort łączył się z zewnętrznym dziedzińcem umocnienia przez drewniany most zwodzony, przerzucony przez suchą fosę fortu. Po podniesieniu mostu zakrywał on bramę głównego wejścia, zaś dodatkową przeszkodą była cysterna z wodą, zamontowana pod mostem.

Wieża jest dziewięciokątna, z postawionymi z czerwonej nietynkowanej cegły ścianami. Przestrzennie wieża składa się z dwóch poziomów naziemnych i dwóch podziemnych, mieszczących się pod częścią budowli, zwieńczona jest otwartym tarasem. Gwintowane schody łączące poszczególne kondygnacje mieszczą się w centralnym cylindrze, wychodzącym na taras i zakończonym kopułowym sklepieniem. Główne wejście do wieży, przez zwodzony most od strony dziedzińca Cytadeli, znajduje się na poziomie parteru. Dominantą strukturalną planu parteru jest pomieszczenie głównego wejścia, korytarz, który koliście obejmował część klatki schodowej i z dwóch stron wychodził do wielkiej sali, zajmującej pięć przęseł zewnętrznej ściany i przeznaczonej na mieszkanie dla żołnierzy. W promienistych ścianach pomieszczenia głównego wejścia znajdowały się cztery skośne otwory strzelnicze dla lekkiej broni, , jeszcze jeden usytuowany był w trzonie klatki schodowej. W pomieszczeniu po lewej stronie od wejścia mieściła się toaleta, o czym świadczą ujścia murowanych przewodów zarówno w środku, jak i na zewnątrz suchej fosy.

Z korytarza można było wejść jeszcze do dwóch pomieszczeń mieszkalnych, ograniczonych promienistymi ścianami i usytuowanych na prawo od wejścia. Pomieszczenia piwniczne małych wież wykorzystywane były jako magazyn amunicji i prowiantu, w ich skład wchodziły , prócz promienistego korytarza trzy małe i jedno większe pomieszczenie. To właśnie tutaj w podłodze piwnicy mieścił się okrągły luk, prowadzący do pomieszczeń na jeszcze niższym poziomie, w którym znajdowała się cysterna do przechowywania wody. Na drugim piętrze mieści się jedyna, okrągła sala baterii artyleryjskich, gdzie ustawiano ciężkie armaty na kołach. Dla złagodzenia siły odrzutu przy wystrzale, armaty mocowano do klamry wmurowanej w ścianę nad wielkim otworem strzelniczym. Na haku w szczycie sklepienia zawieszony był wielokrążek służący do podnoszenia kul przy ładowaniu armat. W centrum pomieszczenia w sklepienie wmontowany był jeszcze jeden hak, na którym wisiały lampy.

W sklepieniach przedsionku głównego wejścia i w pokryciu pierwszego piętra zamontowany został prostokątny luk służący do podnoszenia armat, którego mechanizm znajdował się na górnym tarasie wieży. 

Mniejszy rozmiar tych fortów wyjaśnić można wyższym poziomem bezpieczeństwa tej części Cytadeli, bliskim usytuowaniem dwóch artyleryjskich wież centralnej reduty oraz położeniem u podnóży Wzgórza Pełczyńskiego oraz naturalnych przeszkód: Stawu Pełczyńskiego i Panieńskiego.

Ludzie

Architekt, autor projektu jest nieznany. Plany budowy zatwierdziła Centralna Komisja Budownictwa Obronnego w Wiedniu. Zgodnie z danymi karty lwowskiej cytadeli z 1853 r. w Archiwum Wojskowym w Wiedniu – głównym inżynierem projektu był I. Wondraszka (Kriegsarchiv Wien).

Właściciele nieruchomości (działki i budynku):

Od 1849 r. właścicielem wzgórza był austriacki resort wojskowy.
Od końca 1918 r. obiekt był własnością polskiego resortu wojskowego.
Od 1944 r. wieża użytkowana jest jako magazyn i stołówka garnizonu wojskowego Armii Czerwonej.
Od 1980 wykorzystywana jest jako magazyn przez firmę „Elektron”
W 2002 r. wieża przekazana została pod zarząd prywatnego przedsiębiorstwa. Prowadzone są prace remontowe, których celem jest urządzenie w wieży restauracji

Źródła