Stanisław Kulczyński

Stanisław Kulczyński (pseudonim Zygmunt Nowicki) (ur. 9 maja 1895 Kraków, zm. 11 lipca 1975 Warszawa) – polski botanik, polityk, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i Uniwersytetu Wrocławskiego. Jego matką była Anna Chełmecka, zaś ojcem Władysław Kulczyński - światowej sławy arachnolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po ukończeniu Gimnazjum Św. Jacka w Krakowie (1913) podjął studia zoologiczne i botaniczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był uczniem profesora Marcina Raciborskiego. W 1919 r. uzyskał tytuł doktora filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego, zaś w 1924 r. uzyskał tytuł docenta systematyki i morfologii roślin UJ. Pracował, jako asystent i adiunkt Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1924 r. rozpoczął pracę na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Do 1939 r. kierował Katedrą Systematyki i Morfologii Roślin oraz prowadził wykłady z systematyki, geografii i socjologii roślin, a także z paleobotaniki i florystyki. W 1930 r. uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. W latach 1934-1936 sprawował funkcję dziekana Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, zaś w latach 1936-1938 był rektorem Uniwersytetu Jana Kazimierza.

W czasie sprawowania funkcji rektorskich na Uniwersytecie zaostrzył się spór o wprowadzenie urzędowego getta ławkowego. Postulaty wyznaczenia osobnych miejsc na salach wykładowych dla młodzieży polskiej i żydowskiej popierała głównie młodzież o orientacjach narodowo-demokratycznych (związana z obozem endecji). Stanisław Kulczyński jako rektor ostro potępiał ekscesy antysemickie i postulaty wysuwane przez młodzież narodową. W celu zażegnania sporu, w listopadzie 1937 r. wydał ankietę, w której młodzież miała się wypowiedzieć w sprawie wyboru miejsc na salach wykładowych. Wynik ankiety świadczył, że wyznaczanie miejsc w aulach akademickich nie jest życzeniem większości młodzieży akademickiej. Stanisław Kulczyński był świadomy, że zajścia na uczelni godzą w wizerunek Uniwersytetu Jana Kazimierza jako szkoły wyższej i instytucji kultury. Stanowcza postawa rektora zyskała szacunek profesorów polskich Uniwersytetów, którzy słali na jego ręce wyrazy uznania. Z drugiej strony rektor był wielokrotnie atakowany przez młodzież narodową, która kolportowała obraźliwe ulotki (dotyczące działań profesora), a także przychodziła pod jego mieszkanie przy ul. Supińskiego 11, wznosząc nieprzyjazne okrzyki. Kulczyński ostatecznie zrzekł się swego urzędu, nie zgadzając się na wprowadzenie getta ławkowego. Nie chciał podlegać presji wywieranej przez stronnictwa polityczne, uważając, że największą cenę za uleganie intrygom ponosi Uniwersytet, kosztem swego prestiżu. Był uważany za człowieka odważnego i zdecydowanego. Wysoko cenił autonomię uniwersytecką i wolność nauki, o czym świadczą jego słowa zawarte w liście otwartym, w którym umotywował decyzję o ustąpieniu z urzędu rektora:

"Łatwo jest przypuszczać, że pod płaszczykiem pięknych haseł solidaryzmu narodowego, obrony polskości i naszej kultury dokonuje się rozbiór autonomii uniwersyteckiej, brutalne odzieranie władz autonomicznych z ich godności a nauki polskiej z jej praw wolnościowych, jedynie zdolnych zapewnić jej rozwój. Nauka nie może rozwijać się w warunkach przymusu nie dlatego, że takie jest widzimisię profesorów, ale dlatego, że nauka jest myślą wolną, a myśl, która wolną nie jest, nie jest myślą naukową (…)"

Oprócz pracy na uczelni, Stanisław Kulczyński był członkiem Towarzystwa Naukowego we Lwowie oraz członkiem Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności. Po wkroczeniu do Lwowa Sowietów, już na Uniwersytecie Iwana Franki, w latach 1939-1941 Stanisław Kulczyński sprawował funkcję kierownika Katedry Morfologii i Systematyki Roślin. Następnie wyjechał do Krakowa, gdzie brał udział w tajnym nauczaniu. Po II wojnie światowej wyjechał do Wrocławia. Był jednym z członków-założycieli Wrocławskiego Oddziału Polskiej Akademii Nauk. W 1945 r. podjął pracę na Uniwersytecie Wrocławskim (Katedra Morfologii i Systematyki Roślin), w latach 1945-1951 pełnił również funkcję pierwszego powojennego rektora tamtejszego Uniwersytetu i Politechniki.

Oprócz działalności naukowo-badawczej, Stanisław Kulczyński rozwinął aktywną działalność polityczną. W 1938 r. związał się ze Lwowskim Klubem Demokratycznym. W okresie II wojny przez rok (1941-1942) działał w strukturach Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej i pełnił funkcję delegata rządu Rzeczypospolitej na obszar Lwów. Od 1945 r. związany był ze Stronnictwem Demokratycznym, jako jeden z organizatorów tego ugrupowania we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku.

Został odznaczony m. in. Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (1938), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Budowniczych Polski Ludowej, Orderem Sztandaru Pracy I klasy i Medalem Edukacji Naukowej.

Do uczniów Stanisława Kulczyńskiego należeli wybitni polscy botanicy, m. in. Mikołaj Kostyniuk, Karolina Lubliner-Mianowska, Józef Mądalski, Stanisław Tołpa, Włodzimierz Tymrakiewicz.