Czytelnia Akademicka

Czytelnia Akademicka była organizacją akademicką o profilu kulturalno-naukowym, działającą od lat 60-tych XIX w. aż po wybuch II wojny światowej. Organizacja została zatwierdzona 1 kwietnia 1867 r. jako pierwsze polskie studenckie naukowe towarzystwo akademickie. Głównym zadaniem "Czytelni" miało być skupienie słuchaczy szkół wyższych we Lwowie w celu kształtowania wśród nich poczucia obowiązków obywatelskich i społecznych. Cel towarzystwa oscylował wokół stworzenia wśród studentów ogniska pracy społecznej i naukowej. Wśród innych celów statutowych organizacji znalazły się m. in. wychowanie młodzieży, prowadzenie biblioteki, troska o ożywienie ruchu towarzyskiego studentów poprzez organizację wspólnych zebrań, grę w szachy lub w bilard. Czytelnia Akademicka zajmowała się również wynajmem swoich sal dla poszczególnych towarzystw akademickich, w celu organizacji zabaw, zgromadzeń i zebrań. Od 1896 r. Czytelnia Akademicka wydawała własny organ — "Czasopismo Akademickie"; od 1899 r. wydawała go pod nazwą "Teka" (w czasopiśmie pisał m.in. późniejszy znany poeta Leopold Staff). Członkowie organizacji zajmowali się ponadto aranżowaniem obchodów i świąt religijnych (m. in. odpowiadali za udział ogółu młodzieży akademickiej w procesji Bożego Ciała). W czerwcu 1925 r. Czytelnia Akademicka zorganizowała uroczystości poświęcone 900-leciu koronacji Bolesława Chrobrego, w których uczestniczyli profesorowie Stanisław Grabski i Wilhelm Bruchnalski. 2 lutego 1928 r. organizacja obchodziła hucznie jubileusz 60-lecia swojej działalności.

W świetle statutu członkiem Czytelni Akademickiej mogli być tylko studenci narodowości polskiej. Pierwszym przewodniczącym organizacji został Albin Rayski. Wśród innych znanych prezesów towarzystwa znaleźli się m. in. Stanisław Starzyński (1875/1876), Leon Piniński (1876/1877), Jan Paygert (1884), Edward Dubanowicz (1902/1903). W organizacji działało wielu późniejszych polityków i naukowców. Pośród członków i członków wspierających towarzystwa znaleźli się także profesorowie Uniwersytetu we Lwowie, m. in. prof. Oswald Balzer i prof. Władysław Abraham. Mimo faktu, że Czytelnia Akademicka była organizacją skupiającą całe środowisko akademickie Lwowa, w okresie międzywojnia większość jej członków stanowili studenci Uniwersytetu Jana Kazimierza.

W początkowej fazie działalności życie młodzieży skupionej w Czytelni Akademickiej ogniskowało się w kilku skromnych pokoikach przy ulicy Chorążczyzny. W okresie międzywojennym główną siedzibą organizacji stał się lokal przy ulicy Łozińskiego 7. Młodzież mogła tu przejrzeć liczne dzienniki, czasopisma lub książki zgromadzone w bibliotece organizacji. Studenci zaangażowani w pracach "Czytelni" skupieni byli w mniejszych "kółkach" naukowych; każde z nich miało własny zarząd i przewodniczącego.

Początkowo Czytelnia Akademicka była organizacją zrzeszającą studentów o różnych przekonaniach, ale na przełomie XIX i XX w. przewagę w niej zdobyli narodowi demokraci, którzy opanowali ważniejsze miejsca w zarządzie. Z czasem organizacja upolityczniła swoją działalność. Stała się bastionem młodych radykałów, utożsamiających się z ideologią nacjonalistyczną i zacieśniła więzy z członkami Młodzieży Wszechpolskiej. W okresie międzywojnia wielu z aktywistów "Czytelni" należało równolegle do jednej i drugiej organizacji. Do działaczy związanych z obozem narodowym należeli m. in. studenci Czesław Rojek, Jerzy Meinhardt, Jan Kornas, Adam Macieliński, Adam Treszka, Adam Toruń. Organizacja zaczęła angażować się w kampanie o wydźwięku antysemickim, zachęcając do udziału w wiecach i manifestacjach nawołujących do wykluczenia studentów pochodzenia żydowskiego ze społeczności akademickiej.