Pl. Mickiewicza – pomnik Adama Mickiewicza

Okoliczności budowy: 

W 1898 r. powstał we Lwowie Komitet Budowy Pomnika Adama Mickiewicza, na którego czele stanął Władysław Łoziński. Najważniejszymi zadaniami komitetu były: kwestia wyglądu pomnika; organizacja konkursu na projekt; wybór miejsca pod budowę; zbiórka pieniędzy na pokrycie kosztów przedsięwzięcia; organizacja budowy i otwarcia pomnika.

W celu wyboru miejsca pod budowę pomnika powołano specjalną komisję, w skład której weszli Ludwik Finkel, I. Zakrzewski oraz Kazimierz Zieliński. Pod uwagę brano kilka wariantów: ulica 3 Maja (obecnie Siczowych Strzelców), Wały Hetmańskie (obecnie Prospekt Swobody) i Plac Mariacki.

8 maja 1899 r. komisja podjęła decyzję o wzniesieniu pomnika na Placu Mariackim, a już 12 maja odpowiednią uchwałę przyjęła rada miejska Lwowa (DALO, ф. 3, оп. 1, спр. 4009, арк. 7-7 зв). Ponieważ w miejscu wybranym pod budowę pomnika Mickiewicza stała figura Matki Bożej, postanowiono przenieść ją na początek Wałów Hetmańskich.

14 maja 1899 r. Komitet budowy ogłosił konkurs i podał do wiadomości jego warunki: "Komitet Budowy Pomnika Adama Mickiewicza we Lwowie ogłasza konkurs na projekt pomnika, którego dominantą kompozycyjna powinna być kolumna, na cześć poety zostanie wzniesiona na Placu Mariackim w naszym mieście. Pomnik powinien mieć wysokość co najmniej 20 metrów, ma być wykonany z materiału, który wytrzyma wszystkie zmiany naszego klimatu, bądź z czerwonego lub szarego granitu, który komitet zapewni artyście. Koszt pomnika nie powinien przekraczać 60.000 złotych reńskich, wliczając materiał, który dostarczy komitet. Modele lub rysunki, wykonane w skali 1:3 w odniesieniu do rzeczywistej wysokości, należy nadsyłać do 15 września tego roku. Do projektu należy dołączyć kosztorys zawierający informację o materiale, z którego zostanie wykonany pomnik. Pierwsza nagroda wynosi 1000 koron, druga – 500 koron". (Bieńkowski A. Kronika. S. 78-79) 

Źródła finansowania: 

Na potrzeby zbiórki pieniędzy w komitecie uworzono posadę skarbnika, którym został Kazimierz Zieliński, z czasem utworzono posadę drugiego skarbnika, którego obowiązkiem była ochrona puszek – został nim Kazimierz Pepłowski. Zbiórkę pieniędzy zapoczątkowali członkowie komitetu budowy pomnika, z których każdy ofiarował 50 koron.

W prasie i na afiszach Komitet rozpowszechniał odezwę do ludności Galicji z wezwaniem do ofiarności na rzecz akcji budowy pomnika, zorganizowano w tym celu specjalne punkty zbierania datków.  

W celu zebrania środków organizowane były specjalne konkursy, przedstawienia, koncerty itd.: 

1. Teatr Skarbkowski ofiarował na budowę pomnika 250 koron z wpływów kasowych (Gazeta Lwowska. 1898. Nr. 251. 5 listopada. S. 3). 4 kwietnia 1898 r. w teatrze tym odbyło się przedstawienie, z którego dochód przekazano Komitetowy Budowy Pomnika. Również dyrekcja Teatru Miejskiego przeznaczała część wpływów z biletów na budowę pomnika (CDIAU, ф. 58, оп. 1, спр. 1, арк. 7).
2. 13 kwietnia 1904 r. w sali Filharmonii towarzystwo śpiewacze “Lutnia” zorganizowało koncert utworów polskich kompozytorów, dochód z którego przeznaczony był na wykonanie latarni, która zwieńczyć miała kolumnę Adama Mickiewicza. Uroczystość przyniosła Komitetowi Budowy 1258,88 koron czystego zysku (Gazeta Lwowska. 1904. Nr. 56. 9 marca. S. 4; Nr. 71. 27 marca. S. 3; Nr. 81. 9 kwietnia. S. 3; Nr. 102. 4 maja. S. 3;)
3. Właściciel fabryki cukierniczej Jan Höflinger z okazji budowy pomnika zaczął przed jubileuszem produkować «mickiewiczowskie» wyroby czekoladowe. Przekazał Komitetowi dochód ze sprzedaży pierwszych 10 tysięcy sztuk. Akcja ta przyniosła komitetowi 500 koron. (Gazeta Lwowska. 1904. Nr. 216. 21 września. S. 4; Nr. 238. 18 października S. 3; Nr. 271. 26 listopada. S. 3).
4. Komitet Budowy rozprowadzał papeterię jubileuszową (blisko 400 kompletów), akcja ta przyniosła 250 koron zysku w okresie od marca do października 1904 r. Papeteria, wyprodukowana przez firmę Stanisława Wierusza Niemojewskiego, można było nabyć w trzech wersjach: luksusowej – papeteria w skrzynce w formie książki z portretem Adama Mickiewicza i napisem "Poezje Mickiewicza"; skrzynka z wizerunkiem kolumny Mickiewicza ze stoma arkuszami papieru w środku; skrzynka z wizerunkiem kolumny Mickiewicza z pięćdziesięcioma arkuszami papieru w środku. Pod koniec kwietnia do sklepów trafiło ponad 1000 skrzynek (Gazeta Lwowska. 1904. Nr. 48. 28 lutego. S. 4; Nr. 90. 20 kwietnia. S. 3; Nr. 98. 29 kwietnia. S. 3; Nr. 209. 21 września. S. 4).
5. W lwowskich sklepach od połowy października 1904 r. kupić można było jubileuszowe pocztówki autorstwa Horowitza z napisami “Kocham cały naród!”, które przyniosły Komitetowi 7663,4 korony czystego zysku (Kurjer Lwowski. 1904. Nr. 295. 7 grudnia. S. 3).

Na budowę pomnika wydano w sumie 175.571,32 korony. Honorarium artysty-rzeźbiarza wyniosło 40.000 koron, należność dla firmy Schimserowej 82.850, należność dla firmy Srpeka – 29.000, roboty gruntowe – 9800, należność dla architektów za wzniesienie pomnika – 9500, pozostałe  - 4421,32 korony (Gazeta Lwowska. 1904. Nr. 251. 3 listopada. S. 3). Z ogólnego kosztorysu miasto wyłożyło na budowę pomnika 80.000 koron, reszta pieniędzy została zebrana dzięki staraniom Komitetu i datkom społeczeństwa. 

Budowa pomnika: 

1903-1904: Budowa pomnika Adama Mickiewicza rozpoczęła się pod koniec 1903 r. Mimo mrozów prace na Placu Mariackim kontynuowane były na przełomie 1903/1904 r., kierowali nimi architekci Alfred Zacharewicz i Józef Sosnowski. Przy budowie pomnika zastosowano nowy system kładzenia fundamentów – "Hennebicque". Na początku wykopana została jama o powierzchni 64 m2, w którą 21 stycznia 1904 r. wbito 13 żerdzi z żelazobetonu o wysokości 8 m. Następnie spojono je w celu połączenia z betonową częścią fundamentu (Gazeta Lwowska 1904 Nr. 16. 21 stycznia. S. 3; Nr. 24. 30 stycznia. S. 3). Z powodu warunów pogodowych prace na Placu zostały wstrzymane do końca wiosny. Do początku czerwca 1904 r. w celu budowy pomnika rozebrano fontannę, na której stała figura Bogurodzicy. W połowie miesiąca betonowa płyta, przykrywająca fundamenty, została podniesiona na 30 cm, tak, aby znajdowała się powyżej trawnika. 17 czerwca przywieziono na plac z pracowni Wiktorii Schimserowej pierwsze dwa bloki granitu, które ustawione zostały między 25 czerwca a 2 lipca. Granitowe bloki zostały złączone klamrami z brązu i zalane betonem (Gazeta Lwowska 1904 Nr. 133. 12 czerwca. S. 4; Nr. 138. 18 czerwca. S. 3; Nr. 144. 25 czerwca. S. 4; Nr. 151.5 lipca. S. 3).

Urządzenie do podnoszenia bloków przywiezione zostało z Wiednia 2 września, monterzy mogli odtąd pracować na wysokości 18 metrów. Już 15 września wziesiony został cokół pomnika, skłądający się z czterech płyt dwumetrowej wysokości. Nad nim mieściło się jeszcze siedem płyt, które tworzyły kapitel. (Gazeta Lwowska. 1904. Nr. 244. 3 września. S. 3.; Nr. 212. 16 września. S. 5).

26 września do Lwowa przybyli monterzy fabryki Srpeka, a 27 września z Wiednia przywiezione zostały brązowe części pomnika. 30 września zamontowano obręcz spajającą dwa bloki kolumny. Jednocześnie z pracowni Schimserowej przywieziono jej górną część. 6 października zamontowano pierwszą część kapitelu, zdobionego brązem. 12 października na kolumnie stanęła figura Mickiewicza, 13 października – latarnia z płomieniem na szczycie kolumny, a 14 października – figura geniusza. W ten sposób pomnik był gotowy do uroczystego odsłonięcia (Gazeta Lwowska. 1904. Nr. 221.27 września. S. 3.; Nr. 224.1 października. S. 3.; Nr. 234.13 października. S. 3.; Nr. 235.14 października. S. 3.; Nr. 235. 14 października. S. 3). 

Odsłonięcie pomnika 

Na posiedzeniu Komitetu Budowy w dniu 6 października 1904 r. postanowiono wyznaczyć datę uroczystego odsłonięcia pomnika na 30 października (Gazeta Lwowska. 1904. Nr. 229. 7 października. S. 3). W związku z tym 13 październka odbyło się posiedzenie rady miejskiej Lwowa. Postanowiono wyasygnować z budżetu miejskiego 20.000 koron na odsłonięcie pomnika. Rada miejska wybrała specjalną komisję składającą się z 12 członków rady miejskiej i 3 członków komitetu Budowy. Komisja składała się z pięciu sekcji: dekoracyjnej, sekcji zaproszeń, przyjęcia gości, organizacji pochodu i finansowej (Gazeta Lwowska. 1904. Nr. 235. 14 października. S. 3–4; Nr.238. 16 października. S. 3.; Kurjer Lwowski. 1904. Nr. 285. 14 października. S. 3).

Dla chcących wziąć udział w odsłonięciu pomnika zorganizowane zostały specjalne pociągi z innych miast kraju. Cena biletów została obniżona o 40-50% pod warunkiem wcześniejszego zamówienia nie mniej niż 375 biletów. W miastach, w których zgłaszało się więcej chętnych, Komitet obiecał zorganizować, już bez zniżki, dodatkowe wagony (Gazeta Lwowska. 1904. Nr.239. 19 października. S. 3.; Nr. 240. 20 października. S. 3).

Do Lwowa przybyły pociągi z Krakowa, Przemyśla, Stanisławowa, Sambora i Czerniowiec, którymi przyjechało na odsłonięcie pomnika kilka tysięcy osób (Kurjer Lwowski. 1904. Nr. 302. 31 października. S. 4; (CDIAU, ф. 58, оп. 1, спр. 1, арк. 28).

Wśród gości zaproszonych na uroczystą ceremonię odsłonięcia pomnika był syn poety, Władysław Mickiewicz, który przybył do Lwowa 28 października o 6.15 rano. Następnego dnia na zaproszenie rodziny księgarza Władysława Hubrynowicza wziął udział w uroczystościach w żeńskich i męskich szkołach imienia poety. Nastepnie Władysław odwiedził budynek Sejmu i wziął udział w przedświątecznym posiedzeniu. Kraków reprezentował prezydent miasta J. Leo, radcy E. Bandrowski, J.K. Fedorowicz i J. Rotter (Gazeta Lwowska. 1904. Nr.247. 28 października. S. 3.; Nr.249. 30 października. S. 3.; Nr.249. 30 października. S. 4).

29 października odbyło się uroczyste otwarcie pomnika. 

Dalsza historia pomnika: 

Po odsłonięciu pomnika pojawiła się kwestia uporządkowania Placu Mariackiego. 27 stycznia 1906 r. magistrat rozpatrywał trzy alterantywne projekty Tałowskiego-Popiela. Wariant pierwszy przewidywał wykonanie balustrady i schodów do pomnika z jasnego tarnopolskiego szlifowanego kamienia, zaś część Placu Mariackiego miała być wybrukowana i otoczona krawężnikiem ze skołowskiego kamienia. Szacunkowa wartość tego projektu wynosiła 43.000 koron. Drugi wariant różnił się od pierwszego tym, że zamiast wybrukowania placu planowano urządzenie na nim gazonów, na których rosłyby niskopienne kwiaty. Projekt ten był tańszy i kosztował 29.400 koron. Trzeci wariant był podobny do drugiego, różnił się materiałem, z którego zbudowane miały być schody do pomnika. Projekt ten kosztował 27.648 koron (DALO, ф. 3, оп. 1, спр. 4277, арк. 33-37, зв. 50). 

Po długotrwałych dyskusjach 10 kwietnia 1906 r. rada miejska Lwowa zdecydowała się na projekt Tałowskiego-Popiela w drugiej wersji, jednak zobowiązała architektów do wprowadzenia pewnych zmian: pierwszy stopień miał być oddalony od budynków przynajmniej na 24 metry, koło pomnika nie miało być kwiatów, a jedynie trawnik, tylne schody pomnika miały być koliste (DALO, ф. 3, оп. 1, спр. 4277, арк. 42-49). 

Od 2006 r. pomnik był restaurowany pod patronatem eurodeputowanej, członka Komisji UE – Ukraina , pani Grażyny Staszewskiej, koszty prac pokryto ze środków polskich darczyńców. W wyniku prac restauracyjnych uprzątnięto teren wokół pomnika, przeprowadzono niezbędne prace konserwatorskie i zamontowano cztery reflektory. (www.zik.com.ua)