Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej

W 1917 r. w wyniku rozłamu w organizacji młodzieży postępowo-niepodległościowej "Filarecja", doszło do utworzenia w Warszawie organizacji o nazwie Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Organizacja opowiadała się za rozszerzeniem współpracy ze wszystkimi przejawami ruchu robotniczego. Działalność kół ZNMS szybko rozpoczęła pracę na terenie uczelni warszawskich, a następnie zdobyła sympatyków w środowiskach akademickich całego kraju.

Na gruncie lwowskim ZNMS współpracował z istniejącym od 1921 r. a zatwierdzonym przez Senat UJK w roku akademickim 1922/1923 Związkiem Polskiej Akademickiej Młodzieży Socjalistycznej "Życie". Druga z organizacji została w latach 30-tych zdelegalizowana, a jej członkowie weszli do ZNMS-u. Według Józefa Zielińskiego powstała wówczas organizacja, licząca 100 członków, grupujących osoby narodowości białoruskiej, polskiej, ukraińskiej i żydowskiej. Siedziba lwowskiego Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej znajdowała się przy ulicy Sykstuskiej 21.

ZNMS w propagowanych ulotkach wielokrotnie zwracał uwagę na nędzę młodzieży akademickiej. Do największych problemów studiującej młodzieży zaliczał wysokie opłaty akademickie, brak wystarczającej liczby miejsc w domach akademickich i domach zdrowia. Winą za złą sytuację młodzieży obarczano przede wszystkim państwo, które w opinii członków organizacji - nie udzieliło niezamożnej młodzieży wystarczającej pomocy materialnej (jako przeciwwagę dla państwa "burżuazyjnego" stawiano państwo "socjalistyczne" – ZSRR, podkreślając, że państwo "socjalistyczne" udziela pomocy dla młodzieży studiującej). Organizacja protestowała nie tylko przeciwko uciskowi materialnemu (wysokie opłaty akademickie, opłaty za egzaminy, czy badania lekarskie), ale również narodowościowemu, wyrażającemu się w praktyce w zasadzie "numerus clausus" na uczelniach wyższych. W wysuwanych hasłach żądała powszechnej oświaty dla dzieci z rodzin robotniczych i chłopskich oraz stypendiów dla młodzieży chłopskiej i robotniczej. Występując przeciwko kapitalizmowi,  przestrzegała:

"Młodzież w ustroju kapitalistycznym nie ma czego szukać – gdy kończymy studia, rozpoczynamy pospołu z rzeszami bezrobotnych długą, zwykle bezskuteczną wędrówkę za pracą i chlebem. Przed nami stąd jedyna konieczność – jeżeli chcemy żyć, jeżeli chcemy pracować – musimy dążyć do ustroju socjalistycznego."

Student Józef Zieliński pośród czołowych działaczy lwowskiej lewicy akademickiej, związanej z ZNMS wymieniał Tadeusza Bojczuka, Przemysława Ogrodzieńskiego, Marię Fiderer, Józefa Fella. Pośród innych działaczy lwowskiej lewicy Zieliński zwrócił uwagę również na Longina Chmielewskiego, którego uważał za "fantastę oraz utopijnego socjalistę", a także na komunizującego Adama Schaffa, który w przyszłości miał się stać jednym z poważniejszych filozofów marksistowskich. Wśród lwowskich działaczy związanych z ZNMS-em znalazł się również Henryk Kuroń, ojciec Jacka Kuronia.

Dla nowo wstępujących członków organizowano "kursy ideologiczne", w trakcie których dyskutowano nad zagadnieniami dotyczącymi m. in. założeń marksizmu, politycznej sytuacji Polski, położenia Ukraińców w Polsce, czy historii Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Organizacja brała ponadto czynny udział w przygotowaniu i obchodach święta 1 Maja.

ZNMS utrzymywał na gruncie akademickim przyjazne relacje z młodzieżą lewicową, ludową i demokratyczną, stronił natomiast od wszelkich frakcji i stronnictw o profilu nacjonalistycznym. Organizacja występowała przeciwko wszelkim rodzajom nacjonalizmu (zarówno polskiego, ukraińskiego, jak i żydowskiego). Opowiadając się za wolnością sumienia, zwalczała klerykalizm w życiu publicznym. Jedna z działaczek ZNMS, Maria Fiderer w działaniach osób związanych z ONR-em dopatrywała się cynizmu; podkreślając, że katolicyzm polskich narodowców jest powierzchowny.

ZNMS wypowiadał się przeciwko wszelkim ekscesom antysemickim na wyższych uczelniach oraz wysuwanym przez młodzież nacjonalistyczną hasłom getta ławkowego. Zwracał się do rektorów szkół akademickich o zastosowanie wszelkich środków, celem przywrócenia spokoju. Prosił ich o wyciągnięcie konsekwencji wobec sprawców zajść.