Legion Młodych - Akademicki Związek Pracy dla Państwa

Po dokonaniu przez obóz Piłsudskiego zamachu majowego na UJK zaczęły powstawać organizacje przemycające w swym programie hasła prosanacyjne. Jedną z nich, utworzoną w lutym 1930 r. w Warszawie był Legion Młodych. "Legion" miał stanowić kadrę przyszłych działaczy państwowych. Pierwsze struktury nowo powołanej organizacji powstały w Warszawie i w Wilnie; następnie towarzystwo rozpoczęło swą działalność także we Lwowie, Lublinie, Krakowie i Poznaniu. Na gruncie lwowskim już od listopada 1929 r. działał Akademicki Związek Polskiej Idei Państwowej, złożony z kilkunastu młodych aktywistów, którzy za cel stawiali idee wychowania młodzieży na wzorcu marszałka Piłsudskiego. Ta niewielka grupa w 1930 r. zdecydowała się przystąpić do Legionu Młodych – Akademickiego Związku Pracy dla Państwa jako okręg lwowski. Działalność organizacji w zamyśle założycieli miała stanowić przeciwwagę dla Młodzieży Wszechpolskiej, ale już na II zjeździe organizacji w marcu 1932 r. w organizacji ujawniły się poglądy lewicowe, które rozwijały się w kolejnych latach. Popierała je grupa skupiona wokół komendanta głównego, Zbigniewa Zapasiewicza. W 1934 we lwowskim Legionie Młodych doszło do rozłamu: część członków zasiliła szeregi nacjonalistycznego Obozu Narodowo-Radykalnego.

W deklaracji ideowej "Legion Młodych" nawiązywał do ruchów wolnościowych doby porozbiorowej; nazwa organizacji miała nawiązywać do tradycji Legionów Polskich. Organizacja składała pełne uznanie dla marszałka Józefa Piłsudskiego, któremu przypisywała wszelkie zasługi w odbudowie niepodległego państwa polskiego. Dla członków "Legionu Młodych" wartością, wokół której należało skupić wszelką pracę i wysiłek było państwo. Pisano: "Naród bez Państwa – jak doświadczyliśmy tego w latach niewoli – pozbawiony żywego tętna krwi jest bezkształtną i bezwolną gromadą, miotaną najprzeróżniejszymi odruchami, w której najszlachetniejsze porywy polityczne, zamierzenia kulturalne czy gospodarcze muszą ulegać zmarnowaniu i prowadzić do coraz to większej bierności i marazmu". Członkowie organizacji uważali, że tylko państwo może zapewnić obywatelowi pełny rozwój społeczny i kulturalny. Byli również przekonani, że gwarancję niezależności państwa i narodu może stanowić tylko silna armia. Zwykli mawiać, że "państwo buduje się pracą, a broni się krwią". Uważali, że w Polsce pełnoprawnym obywatelem może być tylko człowiek pracy i żołnierz. Byli zwolennikami wolności sumienia i wyznania, stojąc na stanowisku, że wszelkie związki wyznaniowe nie powinny brać udziału w działalności politycznej. Występowali przeciwko kapitalizmowi i komunizmowi. Byli zdecydowanymi przeciwnikami nurtu endecji. Opowiadali się za porozumieniem pomiędzy mniejszościami narodowymi a państwem, w duchu wyrażanym przez Tadeusza Hołówkę.

W koncepcjach założycieli Legion Młodych miał  przede wszystkim stanowić przeciwwagę dla wpływów endecji na terenie szkół akademickich. Młodzież skupiona we lwowskim obozie narodowym starała się zwrócić uwagę na powiązania organizacji z ruchem socjalistycznym, czy komunistycznym. W maju 1934 r. rozpowszechniała ulotki propagandowe, podkreślające że nad siedzibą "Legionu", znajdującą się przy ulicy Piłsudskiego z okazji święta 1 Maja wywieszono czerwoną flagę. Narodowcy próbowali udowadniać, że Legion Młodych prowadzi działalność antykościelną. Na Uniwersytecie Jana Kazimierza dochodziło do konfliktów pomiędzy członkami jednej i drugiej organizacji. 2 marca 1935 r. członkowie Młodzieży Wszechpolskiej napadli i pobili w korytarzu UJK członka Legionu Młodych, Antoniego Batorskiego. Niezbyt przychylnie odnoszono się również do faktu, że "Legion" poparł ustawę Janusza Jędrzejewicza o szkołach wyższych (1933 r.), ograniczającą w znacznym stopniu autonomię akademicką.

Zarówno działalność "Legionu", jak i innych prosanacyjnych organizacji wspierana była przez profesorów UJK, popierających Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (prosanacyjna organizacja polityczna utworzona w 1927 r. przez bliskiego współpracownika Józefa Piłsudskiego Walerego Sławka). Wśród profesorów odnoszących się z sympatią do Legionu Młodych znaleźli się m. in. prof. Stanisław Zakrzewski, prof. Konstanty Chyliński, prof. Zygmunt Czerny. Ostatni z wymienionych pełnił funkcję kuratora organizacji.

Jednym z najbardziej znanych członków Legionu Młodych na Uniwersytecie Jana Kazimierza był student Jan Kozielewski (późniejszy Jan Karski). Wśród innych lwowskich przywódców organizacji znaleźli się Marian Chirowski, Erazm Kostołowski i Marian Bartoń.