II wojna światowa we Lwowie: wydarzenia, mieszkańce, miejsca pamięci

Celem projektu jest przedstawienie wpływu politycznych oraz społecznych wydarzeń z II wojny światowej w przestrzeni miasta i życia jego mieszkańców. Głównymi zadaniami projektu jest zebranie i publikacja informacji dotyczącej wspólnych miejsc, wydarzeń i przeżyć w czasie wojny na przykładzie osobistych historii zwykłych lwowian,przedstawienie historii Lwowa okresu wojny poprzez pryzmat ich doświadczenia osobistego. 

Dzisiejszy Lwów znajduje się na niewielkiej liście miast Ukrainy, które zachowały swój niepowtarzalny zespół architektoniczny. Wówczas tutaj osobliwość miasta tworzą nie tylko ulice, budynki i pomniki, ale również jego mieszkańce. Dostosowując przestrzeń odpowiednio do typowych elementów społecznokulturowych, tworzą rodzaj przestrzeni publicznej. Dzięki temu zostaje wzmocnione połączenie wspólnot z miejscem zamieszakania, poczucie tożsamości miejskiej. Radykalne zmiany w strukturze społecznej i, odpowiednio, kulturowej i narodowej wspólnocie miasta podczas okresów wstrząsów społecznych przyczyniają się do łamania powyżej przedstawionych związków.

Właśnie takim dla Lwowa stal się czas II wojny światowej. Mimo tego, że ten krótki period nie przyczynił się do poważnych strat architektonicznych, społeczna struktura miast została zmieniona na zawsze. Według badaczy szacuje się że podczas deportacji oraz aresztów zostali wywiezieni na Syberię więcej niż 30 tysięcy osób [1]; około 90 tysięcy zabito podczas Shoah [2]; ostatecznie krajobraz etniczny i społeczny miasta ukształtowały deportacje polskich mieszkańców miasta na Ziemie Odzyskane, w wyniku których zostalo wywiezionych około 108 tysięcy Polaków i 3,5 tysięcy uratowanych Żydów [3]; mieszkańców narodowości ukraińskiej zostało trochę więcej połowy [4]. Podsumowując, tylko jedna piąta miejscowych została we Lwowie po wojnie. Liczby te nie zdolają przekazać tysiące unikatowych historii ludzi pozbawionych domów, rodzin, bliskich i własnego życia.

Doświadczenia czasu wojny zostały dość dobrze opisane – po wojnie byli lwowianie pozostawili setki wspomnień i świadectw ich życia w „zburzonym mieście”. Natomiast stworzone przez nich kultury pamięci i historii kształtują różne wizje „polskiego”, „żydowskiego”, „ukraińskiego” Lwowa z okresu przedwojennego, które są nałóżone na siebie jako oddzielne warstwy tej samej przestrzeni miejskiej.

Wówczas należy zauważyć, że mimo szczególnego zainteresowania społeczeństwa i badaczy problematyką II wojny światowej, okres ten nie jest obecny w miejskiej przestrzeni publicznej. Dzieje się tak z dwóch powodów – wieloletniej polityki „zapomnienia” prowadzonej przez władze radzieckie oraz pochodzenia obecnych mieszkańców miasta, dla których owe doświadczenia nie są definitywne, ponieważ są nosicielami innej pamięci społecznej.   

Wpisanie świadectw personalnych mieszkańców przedwojennego Lwowa w locus miasta pozwoli jego dzisiejszym mieszkańcom reidentyfikatować historie ich domów oraz osób, mieszkających tam wcześniej, jako osobiste, a nie obce.

Bibliografia

• Голик Р. Між дійсністю і міфом: суспільні реалії 1939-1941 років у ментальній свідомості українців, поляків та вихідців з СРСР // Україна-Польща: історична спадщина і суспільна свідомість. Львів, 2010-2011. Вип. 3-4.
• Депортації: західні землі України кінця 30-х – початку 50-х рр.: документи, матеріали, спогади: у трьох томах / відп. ред. Ю.Сливка. 1-3 тт. Львів, 1996-2002
• Історія Львова. У трьох томах. (під ред. Я. Ісаєвич, М. Литвин, Ф. Стеблій). Львів, 2007
• Меламед В. Евреи во Львове: (XIII - первая половина XX века): события, общество, люди. Львов, 1994
• Литвин М., Науменко К. Львів між Гітлером і Сталіном. Львів, 2005.
• Боляновський А. Розстріли польських професорів у липні 1941 року: історичні факти, юридичні звинувачення, політичні інсинуації // Україна-Польща: історична спадщина і суспільна свідомість. Львів, 2010-2011. Вип. 3-4.
• Паньківський К. Роки німецької окупації. Нью-Йорк-Торонто, 1965.
• Borwicz M. Uniwersytet zbiorów. Krakow, 1946.
• Dzięgiel L. Lwów nie każdemu zdrów. Wrocław, 1991.
• Hull E. Obraz cywilnych struktur państwa podziemnego 1939-1944 w opisie wspomnieniowym. Olsztyn, 2005.
• Hryciuk G. Polacy we Lwowie 1939-1944. Życie codzienne. Warszawa, 2000
• Jones E. Żydzi Lwowa w okresie okupacji 1939-1945. Łódź, 1999
• Pohl D. Nationalsozialistische Judenverfolgung in Ostgalizien 1941-1944. München, 1996
• Mazur G., Skwara I., Węgierski I. Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1.09.1939-5.02.1946. Katowice, 2007.
• Mick Ch. Incompatible Experiences: Poles, Ukrainians and Jews in Lviv under Soviet and German Occupation 1939-1944 // Journal of Contemporary History. April 2011. Vol. 46 (2).
• Tomaszewski T. Lwόw (1941-1944): pejzaż psychologiczny. Wrocław, 1994.
• Węgierski J. Lwowska konspiracja narodowa i katolicka 1939-1947. Kraków, 1994.
• Weliczker J. Brygada śmierci. Łódź, 1946.
  
• Zaderecki Tadeusz, Gdy swastyka Lwowem władała... (Wycinek z dziejów okupacji hitlerowskiej), Yad Vashem Archives, 06/28